Proteststem of sloopkogel van onze democratie?

Veel Nederlanders voelen zich niet gehoord. De huizenmarkt zit op slot. De zorg piept en kraakt. Leraren zien hoe het onderwijs onder druk staat. En de klimaatcrisis hangt als een donkere wolk boven de volgende generaties. Dat zijn geen ingebeelde problemen, ze zijn echt.

In zo’n tijd klinkt iemand die roept: “Ik luister wél!” aantrekkelijk. Voor veel kiezers voelt een stem op Geert Wilders dan ook als een protest, als een manier om eindelijk gehoord te worden. Die behoefte is begrijpelijk. De vraag is alleen: wat gebeurt er daarna? Is die proteststem een bouwsteen voor oplossingen, of een sloopkogel voor de spelregels die ons allemaal beschermen?

Democratie rafelt niet in één nacht

Autoritaire leiders grijpen vandaag niet meer de macht met tanks. Ze winnen verkiezingen en beginnen daarna langzaam de spelregels te verschuiven. Rechtbanken verliezen hun onafhankelijkheid, media komen onder druk, verkiezingen worden zo ingericht dat echte keuze verdwijnt.

We zien het in Hongarije, Israël en zelfs de VS. Het gebeurt altijd stap voor stap. En dan opeens is het niet meer te stoppen. Waarom zouden wij denken dat Nederland hier ongevoelig voor is?

Waarom populisme aanspreekt

De aantrekkingskracht van populisten komt niet uit de lucht vallen:

• Angst en onzekerheid – Wie een huis zoekt, ervaart uitzichtloosheid. Zorgverleners raken uitgeput. Ouders zien het onderwijs worstelen. In die context voelt het verleidelijk als iemand zegt: “Ik wijs je de schuldige.” Het biedt houvast, maar geen oplossing.

• Nostalgie – Het verleden lijkt aantrekkelijker als het heden chaotisch voelt. De belofte van herstel van orde spreekt tot de verbeelding. Maar vaak gaat het om een droombeeld.

• Helderheid – Duidelijke slogans voelen concreet. “Stop de migratie.” “Ons land weer eerst.” Maar lossen ze de tekorten in zorg en woningen echt op?

De zorgen zijn legitiem. De vraag is: leiden simpele tegenstellingen ons naar oplossingen, of houden ze ons juist af van de keuzes die gemaakt moeten worden?

Waar oplossingen wel te vinden zijn

Wat veel kiezers soms vergeten: ook binnen het midden en centrumrechts worden juist nú voorstellen gedaan die wél direct ingaan op de problemen die iedereen voelt.

• Woningmarkt – CDA en D66 willen fors versnellen met bouwen, inclusief meer betaalbare huur- en koopwoningen. VVD pleit voor het losser maken van regels die bouwprojecten ophouden. Ook worden plannen uitgewerkt om jongeren sneller een huis te gunnen, bijvoorbeeld via koopstartwoningen of huurkortingen.

• Zorg – ChristenUnie en PvdA-GroenLinks zetten in op meer zeggenschap en minder bureaucratie voor zorgverleners. VVD wil juist investeren in innovatie en preventie, zodat de zorg betaalbaar blijft. Dat zijn heel verschillende invalshoeken, maar ze gaan wél over het werkelijke probleem: personeelstekorten en betaalbaarheid.

• Onderwijs – Partijen als D66, PvdA-GroenLinks én VVD willen hogere salarissen voor leraren om het beroep aantrekkelijk te maken. Ook gaat het over kleinere klassen en meer ruimte voor vakmanschap.

• Klimaat en energie – Het midden zoekt naar combinaties: VVD en CDA zetten op kernenergie, D66 en GroenLinks-PvdA op wind en zon. Maar de gemene deler is duidelijk: Nederland moet onafhankelijker worden van olie en gas en de energierekening beheersbaar houden.

Er zijn dus wel degelijk concrete bouwstenen, ook buiten de PVV.

Het echte gevaar: gewenning

Het gevaar zit niet in één grote klap. Democratie rafelt langzaam uit elkaar. Een regel hier, een uitzondering daar. Tot we opeens merken: de spelregels die ons beschermen zijn verschoven.

Waarom democratie de moeite waard blijft

Democratie is traag en rommelig. Dat frustreert, maar het is ook de reden dat macht gecorrigeerd kan worden zonder geweld, en dat meningsverschillen geen vijandschap worden.

Autoritaire systemen lijken sneller en stabieler. Maar vaak is dat de stilte van minder rechten, minder kritiek, minder toekomst.

De keuze van nu

Onze stem bepaalt niet alleen wie regeert, maar ook onder welke spelregels dat gebeurt. Kunnen rechters onafhankelijk blijven? Blijven verkiezingen eerlijk? Kunnen journalisten hun werk doen? En: lossen we tegelijk onze concrete problemen op?

Huizen bouwen, zorg werkbaar maken, onderwijs versterken, energie betaalbaar en schoon houden – dat vraagt beleid, geen vijandbeelden.

Uitnodiging

Een stem kan frustratie laten horen. Maar een stem kan ook bouwsteen zijn voor oplossingen die ons land vooruitbrengen, zonder de fundamenten van onze vrijheid te ondermijnen.

De uitnodiging is simpel: gebruik je stem niet alleen tegen wat je vreest, maar vóór wat je wilt bouwen. Betaalbare huizen, een sterke zorg, goed onderwijs, een toekomstbestendig klimaatbeleid. Daar werken midden- en centrumrechtse partijen óók aan, elk met hun eigen accenten.

Wie alleen kiest voor protest, loopt het risico spelregels te verzwakken die ons allemaal beschermen – links én rechts.

Want de geschiedenis leert: sleutels die we uit handen geven, krijgen we zelden makkelijk terug.