Theory of Change

"Kun je me alstublieft vertellen welke kant ik op moet?"
"Dat hangt ervan af waar je heen wilt," zei de Kat.
"Het maakt me niet uit waarheen," zei Alice.
"Dan maakt het niet uit welke kant je op gaat," zei de Kat.
"Als ik maar ergens kom," voegde Alice er als uitleg aan toe.
"O, dat lukt je zeker," zei de Kat, "als je maar lang genoeg doorloopt." -

Dialoog uit Alice in Wonderland

Voordelen

• Vormt een solide basis voor strategische planning

• Helpt om de uitdagingen en kansen te begrijpen

• Helpt realistische doelen te stellen, verantwoordelijkheden te verduidelijken en tot een gemeenschappelijk begrip te komen

Opgepast

• Verandering is niet lineair. Een ToC moet steeds worden aangepast als reactie op een veranderende context.

• De belangrijkste belanghebbenden moeten nauw worden betrokken bij de ontwikkeling van de ToC, aangezien dit de eigen verantwoordelijkheid voor het proces creëert en ervoor zorgt dat het initiatief/organisatie relevant en nuttig is.

Uitleg van de benadering

'Verandertheorieën zijn de ideeën en hypothesen ('theorieën') die mensen en organisaties hebben over hoe verandering plaatsvindt. Deze theorieën kunnen bewust of onbewust zijn en zijn gebaseerd op persoonlijke overtuigingen, aannames en een noodzakelijkerwijs beperkte, persoonlijke perceptie van de werkelijkheid (van Es et al., 2015: 12).

Een Theory of Change (ToC) is een strategisch proces om aannames te doen over hoe verandering plaatsvindt. Dit resulteert in een ToC, die vaak gevisualiseerd en gedeeld wordt met de belanghebbenden van een organisatie.

ToC-discussies kunnen betrekking hebben op gebieden als hoe gedragsveranderingen tot stand komen (individueel en in groepen), hoe verschuivingen in de machtsverhoudingen tot stand komen, en de rol van de staat en het maatschappelijk middenveld. De kern van een goede ToC wordt gevormd door de expliciete opname van waarden die ten grondslag liggen aan opvattingen of perspectieven over hoe verandering plaatsvindt, en de veronderstellingen rond verandering en de drijvende krachten achter verandering.

Aannames verklaren onze denkprocessen, redeneringen en hoe we tot bepaalde conclusies komen. Ze zijn moeilijk te verwoorden omdat het gaat om diepgewortelde percepties die als vanzelfsprekend worden beschouwd.

Het creëren van een Theory of Change

1. Bepaal het doel (purpose)

Idealiter wordt het doel door alle belangrijke stakeholders bepaald voordat je de situatieanalyse uitvoert. Het identificeren van het doel stelt je in staat om te beslissen wie je verder bij het proces betrekt, de mate van detail van de ToC, en de vragen die je bij elke stap van het proces moet stellen. Een belangrijk onderdeel van het identificeren van het doel is om gefocust en realistisch te blijven in wat je wilt bereiken.

2. Ontwikkel de visie en definieer de gewenste verandering

Probeer na de situatieanalyse, samen met je stakeholders, de gewenste verandering die je wilt zien te visualiseren, rekening houdend met de bevindingen van de verschillende analyses die eerder zijn gedaan (bijv. problemen-/problemenanalyse, institutionele en stakeholderanalyses, identificatie van toekomstige trends en kansen).

Stap 3. Identificeer de domeinen van verandering

Nadat de gewenste verandering is gedefinieerd, stelt je vast op welke gebieden de verandering het meest nodig is. Daartoe behoren veranderingen op middellange tot lange termijn, zoals verandering in gedrag, relaties, capaciteiten, formele en informele instellingen. Een belangrijke leidende vraag zou kunnen zijn: Wie en/of wat moet er veranderen om de beoogde verandering tot stand te brengen?

Stap 4. Strategische prioriteiten vaststellen

Bij deze stap gaat het om het analyseren en bepalen van de prioriteiten en de veranderingsgebieden waarop u de meeste invloed kunt uitoefenen. Het gaat om het beantwoorden van de vraag: Welke veranderingen kunnen we het best beïnvloeden in de komende jaren? 

Stap 5. Ontwikkel trajecten voor verandering

Zodra de strategische prioriteiten zijn vastgesteld, ontwikkelt je veranderingstrajecten die de veronderstellingen over hoe verandering plaatsvindt, expliciet maken. De ontwikkelde trajecten moeten de relatie tussen de activiteiten en de veranderingen op middellange en lange termijn laten zien. Om trajecten te ontwikkelen, moet je achterwaarts werken van je gewenste toekomst naar wat er moet gebeuren om je huidige realiteit te veranderen. Het betekent dat je bepaald hoe het veranderingsproces zich in de loop van de tijd zal ontwikkelen.

Stap 6. De veranderingstheorie herzien en aanpassen

Elke stap in het proces tot nu toe heeft hoogstwaarschijnlijk geleid tot veranderingen in het totaalbeeld. Het is typisch dat een ToC die in kaart wordt gebracht, verschillende keren moet worden herzien voordat hij een volledig en duidelijk beeld geeft van je veranderingsinspanning. Test of de meest relevante veranderingen en strategieën zijn opgenomen, of er verbanden zijn tussen de strategieën, of veranderingen op korte en langere termijn logisch zijn, en of belangrijke veronderstellingen duidelijk zijn. Ga na of de belangrijkste belanghebbenden de visie en belangrijkste veronderstellingen over het veranderingsproces, de logica van de verbanden tussen de strategieën en de resultaten/outcomes, en de keuze van de strategieën delen. Op basis van de gesprekken moet je de ToC misschien herzien.

Wil de ToC echt effectief zijn, dan moet hij stevig verankerd zijn in het strategische begeleidingsproces. Belanghebbenden bij dit proces betrekken is van cruciaal belang om de impact te vergroten.